نگاهی به وضعیت مطالعات پژوهشی در جهان امروز/  تحقیقات پایه‌ای برای توسعه

به گزارش خبرنگار گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، روزانه حجم عظیمی از تحقیقات جدید در مجلات و کتاب‌ها منتشر می‌شود. تنها در سال 2022 میزان مطالعه انجام شده برابر با 2.8 میلیون مورد بود که افزایش تقریباً 50 درصدی را در هفت سال گذشته نشان می‌دهد.

 تحقیقات و پژوهش‌ پایه‌ای برای توسعه

طبق گزارش سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی سازمان ملل «یونسکو» از سال ۲۰۱۹، هزینه‌های جهانی تحقیق و توسعه به ۱.۷ تریلیون دلار رسیده است. جالب اینجاست که تنها حدود ۱۰ کشور ۸۰ درصد از مخارج جهانی را در زمینه تحقیق و توسعه به خود اختصاص داده‌اند.
طبق این گزارش، آمریکای شمالی و اروپای غربی با اختصاص (۴۶.۱٪) از تولید ناخالص داخلی خود برای تحقیقات رتبه نخست و پس از آن آسیای شرقی و اقیانوس آرام با (۴۰.۶٪) هستند. کمترین سهم از تحقیقات جهانی مربوط به آسیای مرکزی با رقم (۰.۱٪) است و پس از آن کشورهای جنوب صحرای آفریقا (۰.۸٪) قرار دارند.
طبق این گزارش، میانگین جهانی هزینه‌های تحقیق و توسعه ۱.۷٪ از تولید ناخالص داخلی است. با این حال، تنوع بسیار بالا است.
سرمایه‌گذاری در تحقیقات و پژوهش‌ها به‌عنوان «پایه‌ای برای توسعه» عمل می‌کند، بنابراین برای توسعه هر کشور در عصر جهانی شدن و افزایش رقابت‌پذیری، استفاده از ابراز پژوهش حیاتی است.
اهمیت تحقیق و توسعه براین بستر تقویت می‌شود که هر ۱ دلار سرمایه گذاری در R&D حدود ۲ دلار در ازای آن تولید می‌شود. اگرچه نرخ بازده در کشورها متفاوت است، اما با این وجود تحقیق و توسعه به عنوان محرک مهم رشد اقتصادی و توسعه یک کشور عمل می‌کند.

رشد مطالعات و تعداد پژوهشگران 

دگ دبلیو اکسنس (Dag W. Aksnes)،‌ پژوهشگر مؤسسه مطالعات نوآوری،‌ پژوهش و آموزش نوردیک (NIFU)  می‌گوید: رشد مطالعات منتشرشده نشان می‌دهد که تعداد پژوهشگران بیشتر شده است. از سال 2013 تا 2021 شمار پژوهشگران در کشورهای اتحادیه اروپا چند صد هزار نفر افزایش یافته و تنها در چین تعداد محققان یک میلیون نفر بیشتر شده است.

یک محقق باید با دنبال کردن مطالعات جدید در حوزه خود به‌روز باشد. اما وقتی دانش جدید بسیار زیاد باشد، این کار غیرممکن می‌شود.

مطالعه همه چیز ممکن نیست

20 سال پیش، اکسنس هشدار داد که سیل انتشار مطالب کم‌اهمیت،‌ یافته‌های مهم را مدفون می‌کند. او می‌افزاید: «امروز این مشکل بزرگتر شده است. برای محققان دشوار است که در میان انبوده مطالب علمی منتشرشده راه خود را پیدا کنند. این برای من هم صادق است. فرصت خواندن همه مطالعات جدید در رشته خود را ندارم.»

در سال 2022 تنها در نروژ بیش از 29 هزار مطالعه علمی جدید منتشر شد که افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد

تنها در نروژ، 29000 مطالعه جدید در سال گذشته منتشر شد. به گفته اکسنس، از سال 2013 تا 2021، تعداد نشریات علمی نروژ 49 درصد افزایش یافته است. در همین دوره، شمار محققان نروژی نیز 26 درصد افزایش یافت.

روند افزایشی تعجبی ندرد

امروزه، در بسیاری از کشورها مرسوم است که چندین محقق با هم روی یک مقاله علمی کار کنند و اگر یکی از محقق‌ها در نروژ کار کند، مقاله به آمار نروژ افزوده می‌شود.

روش دیگر برای شمارش نشریات علمی، بررسی سهم محقق در مقاله است. به عنوان مثال، اگر یک محقق نروژی مقاله‌ای را با همکاری دو پژوهشگر دیگر خود از آمریکا و سوئد منتشر کند، در هر سه کشور به عنوان یک سهم کامل از مقاله علمی محسوب می‌شود، اما وقتی بر اساس سهم نویسنده در مقاله اندازه‌گیری شود، هر کشور یک سوم سهم می‌برد. با استفاده از این معیار، افزایش انتشارات از نروژ هیجان‌انگیز نیست.

اکسنس در این باره می‌گوید: «وقتی به سهم مشارکت پژوهشگران نشریات علمی نگاه می‌کنیم،‌»وقتی به مشارکت‌های محققان نروژی در نشریات نگاه می‌کنیم، میزان آن 27 درصد یا تقریباً به اندازه رشد تعداد محققان افزایش یافته است. بنابراین، محققان کشورهای دیگر هستند که میزان انتشار مقالات علمی در نروژ را بالا برده‌اند.»

نگرانی‌ درباره اعتماد عمومی

گروهی از محققان بریتانیایی و اسپانیایی با نگاهی به توسعه و تحولات زیاد در نشریات علمی نسبت به اعتماد مردم به تحقیق ابراز نگرانی کرده‌اند. آن‌ها نویسندگان مختلف و کیفیت تحقیقات را با هم مقایسه کرده‌اند. مارک هانسون (Mark Hanson) از دانشگاه اگزتز (Exeter) انگلیس که در این بررسی جدید شرکت داشته است می‌گوید: «اعتماد به علم به این بستگی دارد که تحقیقات به درستی انجام شود. این بدان معناست که مقالات علمی باید با نگاهی عمیق بررسی شوند.»

زمانی که محققی مقاله علمی را برای ناشر می‌فرستد، باید سایر محققان کیفیت آن را تایید کنند که به این فرآیند بررسی همتایان می‌گویند. این بدان معنی است که سایر محققان در این زمینه مقاله ارسالی را مرور و ارزیابی می‌کنند تا سطح کیفی آن مشخص شود. برخی از مقالات رد می‌شوند و برخی دیگر برای بازبینی یا ارتقاء به نویسنده برگردانده می‌شوند که این کار زمان می‌برد.

به گفته این گروه تحقیقاتی، برخی ناشران بررسی همتایان را جدی نمی‌گیرند و می‌ترسند که این امر بر شهرت کلی پژوهش تأثیر بگذارد.

محققان هزاران دلار پرداخت می‌کنند

اکسنس می‌گوید: «برخی از ناشران جدید نسبت به قبل،‌ کنترل کیفی کمتری دارند و با انتشار تعداد زیادی مقاله،‌ پول فروانی به دست می‌آورند.»

مقالات علمی اغلب به نظریه‌ها، تحقیقات و روابط پیچیده می‌پردازند. مارک هانسون و همکارانش بر این باورند که برای فرایند بررسی همتایان باید دقیق باشد و به زمان زیادی نیاز دارد. کار سریع کیفیت تحقیق را به خطر می‌اندازد.

داگ آکسنس همچنین از تغییر مدل کسب و کار ناشران نگران است. در گذشته، ناشران از طریق دانشگاه‌ها، پژوهشگران و کتابخانه‌هایی که مشترک این مجلات بودند، امرار معاش می‌کردند،‌ اما در حال حاضر، آن‌ها به غیر از محققان، معمولاً مطالبی را هم به سفارش کارفرمایان منتشر می‌کنند.

اکسنس می‌گوید: «اغلب برای چاپ یک مقاله کوتاه در یک مجله، ده‌ها هزار کرون نروژ هزینه می‌شود.»

بسیاری از مؤسسات به ائتلاف برای ارتقای ارزیابی پژوهشی پیوسته‌اند و چندین دانشگاه و مؤسسه تحقیقاتی در این امر دخیل هستند. هدف آن‌ها ایجاد تنوع در روش‌ها و شیوه‌های تحقیق است.